در شرایط اقتصادی امروز، مسکن از مهم‌ترین نیازهای انسانی است که داشتن آن به دلیل بالا رفتن قیمت‌ها برای بعضی از اقشار جامعه به یک رویا بدل شده است. اما با وجود پروژه‌های مسکن اقتصادی که با هدف ارائه ملک با قیمت مناسب برای افراد با درآمد محدود طراحی شده‌اند، تا حدی این مشکل برطرف می‌شود. در کل جهان از این دست پروژه‌ها اجرا می‌شود و در این مقاله قرار است به معرفی ۵ نمونه جالب از این پروژه‌ها نگاهی بیندازیم.
تعریف مسکن اقتصادی
قبل از اینکه چند نمونه از پروژه‌های مسکن اقتصادی جهان را به شما نشان دهیم، بهتر است ابتدا ببینیم که این عبارت چه معنایی دارد. اصطلاح مسکن اقتصادی به همه انواع ملک (مالکیت یا اجاره‌ای) اشاره دارد که برای خانوارهای با سطح درآمدی پایین مقرون‌به‌صرفه در می‌آید. یک مسکن در بُعد جهانی زمانی اقتصادی تلقی می‌شود که هزینه‌های اصلی و جانبی آن بیشتر از ۳۰% درآمد خانواده نباشد. برای مثال، اگر درآمد سالانه یک خانوار ۳۶۰۰۰ دلار در سال باشد، بیشتر از ۹۰۰ دلار در ماه برای خانه هزینه نمی‌کند و به این ترتیب، آن ملک مقرون‌به‌صرفه تلقی می‌شود.
بیشتر پروژه‌های مسکن اقتصادی در دنیا برای خانواده‌هایی ساخته و ارائه می‌شوند که میانگین درآمدشان ۶۰% یا کمتر از متوسط جامعه باشد. یک ملک به‌صرفه درواقع خانه‌ای است که یک خانواده حداقل ۳ نفره می‌تواند از پس هزینه‌های آن برآید، درحالیکه همچنان از درآمد ماهانه خود پولی برای خرید سایر نیازهای اولیه، مانند غذا، حمل‌ونقل و مراقبت‌های بهداشتی دارد.
معمولاً پروژه‌های مسکن اقتصادی در کشورهای مختلف را در مناطق کم جمعیت احداث می‌کنند. برای پایین نگه داشتن هزینه‌ها هم در بسیاری از کشورها، از مواد کم‌هزینه مانند چوب بهره می‌برند. انواع مدل‌های خانه مقرون‌به‌صرفه شامل واحدهای فلت کوچک، آپارتمان مشترک، واحد تک خوابه، خانه‌های متحرک، خانه‌های کوچک چرخدار و اتاق‌های کوچک در یک مجتمع مسکونی یا حیاط یک خانه دیگر می‌شوند.
واحدهای فلت، مشترک و تک خوابه اغلب در یک آپارتمان کوچک ساخته می‌شوند. اتاق‌های کوچکی که در مجاور خانه‌های دیگر ساخته می‌شود نیز قابلیت این را دارند که به خانه متصل شوند یا جدا از آن در حیاط مشترک احداث شوند. تنها خانه‌های متحرک و چرخدار را می‌توان به عنوان یک مسکن مستقل در نظر گرفت.
وضعیت مسکن اقتصادی در ایران
در سال‌های گذشته، تورم و افزایش قیمت‌ها بسیار بالا رفته و مردم به‌ویژه در کلانشهرها توان خرید یا حتی اجاره یک خانه را نداشته‌اند. به عنوان مثال، قیمت هر متر مربع خانه در شهر تهران بین ۸۰ تا ۹۵ میلیون هم رسیده است. یعنی برای خرید یک ملک باید حداقل ۱۰ میلیارد تومان هزینه کرد. اجاره بهای خانه‌ها هم وضعیت خوشی نداشته و در سه ماهه دوم سال ۱۴۰۲ به بیش از ۴۸% افزایش نسبت به سال‌های قبل رسید.
در این شرایط که مردم حتی توان اجاره یک واحد نقلی ۲۵ متری را نداشتند، اتحادیه تعاونی‌های عمرانی تهران خبر از ساخت ۲۰۰۰۰ مسکن اقتصادی را داد که با قیمت ۲۵ میلیون تومان برای هر متر مربع به خانواده‌های دهک پایین جامعه تعلق می‌گیرد. دولت نیز طرح‌هایی همچون مسکن مهر را ارائه داد که آن هم با حواشی‌هایی همراه بود. جدا از مشکلات زیرساختی که این نوع خانه‌ها دارند و مدت زمان زیادی طول می‌کشد تا به بهره‌برداری برسند، مردم همچنان اجاره‌نشینی با رقم‌های بالا را تجربه می‌کنند و بازار ملک هم در سال ۱۴۰۳ موازی با دیگر بازارهایی مانند ارز و سکه بالا خواهد رفت.
عوامل افزایش تقاضا برای پروژه‌های مسکن اقتصادی جهان
داشتن مسکن یکی از نیازهای اولیه هر فرد است، اما هزینه‌های رو به افزایش زندگی، این امر را کمی سخت می‌کند. در این بخش، به عوامل اقتصادی می‌پردازیم که باعث افزایش هزینه‌های خرید و نگهداری خانه می‌شوند.
رکود دستمزد و حقوق:
هنگامیکه نرخ تورم بالا باشد و نرخ دستمزدها پایین، دهک‌های پایین جامعه قدرت خرید حداقلی‌های زندگی را از دست می‌دهند، چه برسد به خرید خانه یا پرداخت اجاره‌های سنگین. بسیاری از خانواده‌ها در شهرهای بزرگ به زندگی در حاشیه شهر یا مناطقی روی آورده‌اند که از مرکز دور است و هزینه‌های پایین‌تری دارد.
اعیانی سازی:
این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که محله‌ای فقیرنشین یا قدیمی ازطریق نوسازی به یک محله متوسط رو به بالا تبدیل می‌شود. قیمت مسکن معمولاً متناسب با سطح درآمد و قدرت خرید ساکنان محلی هم شهر است. در حالیکه این اعیانی سازی‌ها باعث می‌شوند تا صاحبخانه‌ها اجاره‌های بالاتری دریافت کنند که اغلب بر افراد کم‌درآمد تأثیر منفی می‌گذارد. اگر کسب‌وکاری در هر منطقه از پایین شهر جریان سرمایه پیدا کند و مغازه‌ها و مراکز تجاری بیشتری در آن منطقه احداث شوند، افزایش تقاضا برای مسکن هم بیشتر می‌شود. در نتیجه، قیمت‌ها بالا می‌روند. با وجود اینکه پروژه‌های مسکن اقتصادی برای قشر کم درآمد ساخته شده‌اند، اما به علت بالا رفتن تراکم جمعیت در منطقه، قیمت‌ها همچنان افزایش می‌یابند.
تدابیر دولتی:
شهردار هر منطقه مقرراتی را وضع می‌کند که به کاهش تراکم محله و بهبود رفاه ساکنان منجر شود. در صورتیکه این اقدامات صورت نگیرد و اجازه ساخت ساختمان‌های با تراکم بالا در منطقه داده شود، نتیجه‌ای جز بالا رفتن تقاضا و افزایش قیمت‌ها نخواهد داشت. با وجود اینکه هزینه‌های پروانه و توسعه یک سازه در ایران افزایش یافته، اما همچنان صنعت ساختمان‌سازی در محله‌های مختلف شهرهای کوچک نیز در حال رشد است و بهای ملک هم بالا می‌رود.
عرضه ناکافی:
با اینکه روند ساخت خانه افزایش یافته، اما به دلیل تورم و رکود بازار، بسیاری از مالکان ترجیح می‌دهند ملک را خالی نگه دارند. از طرفی، قیمت‌ها بالا رفته و مردم توان پرداخت ندارند. این عدم تعادل بین عرضه و تقاضا نیز منجر به افزایش قیمت‌ها و رکود بیشتر بازار مسکن شده است.
۵ نمونه جالب از پروژه‌های مسکن اقتصادی در جهان
خانه‌های ارزان قیمت زیادی در سراسر جهان وجود دارند که با وجود هزینه‌های بالای زندگی، به‌صرفه هستند. به نظر می‌رسد در آینده شاهد بالا رفتن تعداد این نوع پروژه‌های مسکن اقتصادی در جهان و ایران نیز باشیم. در این بخش به ۵ نمونه از آن‌ها اشاره می‌کنیم.
پروژه Savonnerie Heymans واقع در بروکسل، بلژیک
بلژیک در میان کشورهای اروپایی سریع‌ترین رشد را داشته است، به این معنا که تقاضا در این کشور برای مسکن زیاد است و توسعه‌دهندگان شهری مجبور به ساخت چنین خانه‌هایی شده‌اند. یکی از شرکت‌های عمرانی این کشور به نام MDW ArchitectureTM تصمیم گرفت به جای ساختن مسکن‌های جدید، از زیرساخت‌های موجود در بروکسل برای پروژه‌های مسکن اقتصادی خود بهره ببرد. این شرکت یک کارخانه صابون سازی قدیمی را در زمینی به مساخت ۶۵۰۰ متر مربع بازسازی نمود و واحدهای مسکونی مدرنی در آن احداث کرد.
جالب اینجاست که در کاربری کارخانه تغییری ایجاد نکردند و تنها آن را برای استفاده مسکونی تطبیق داده‌اند. برای مثال، دودکش بزرگ این مجموعه را به عنوان سیستم اصلی تهویه شهرک تعبیه کردند. این خانه‌ها پنجره‌ها نورگیر زیادی دارند و فضاهای باز عمومی زیادی در بین خانه‌ها تدارک دیده شد تا ظاهر بهتری داشته باشد و مردم را ترغیب کند در خانه‌ها ساکن شوند. علاوه بر این‌ها، ساختمان مجهز به منابع انرژی تجدیدپذیر، مانند پنل‌های خورشیدی و مصالح ساختمانی پایدار است.
پروژه Quinta Monroy واقع در ایکیکه، شیلی
تعداد روستاها و مناطق حومه در کشور شیلی بسیار پایین است و بیشتر از ۸۸% مردم شهرنشین هستند. به همین دلیل مقامات دولتی تصمیم گرفتند تا میزان تقاضای مسکن را با عرضه آن هماهنگ کنند تا جلوی ساخت خانه‌های نامرغوب شهری گرفته شود. دولت شیلی در سال ۲۰۰۳ با همکاری یک پیمانکار محلی به نام ElementalTM، یک ۱۲۵۰۰ متر مربعی را در مرکز شهر ایکیکه برای پروژه‌های مسکن اقتصادی خود در نظر گرفت.
مردم در این منطقه از شهر اقدام به ساخت خانه‌های غیراصولی و بدون پروانه کرده بودند که ساکنان را در معرض خطرات جدی قرار می‌داد. واحدهای مسکونی حاوی همه موارد ضروری شامل آشپرخانه و حمام ساخته شدند و به ساکنان قبلی محله اجازه دادند تا در طول زمان تغییراتی را برای رفع نیازهای خود روی خانه‌ها انجام دهند.
پروژه Harvest Commons واقع در شیکاگو، ایلینوی
پروژه‌های مسکن اقتصادی گاهی به دلیل عدم جذابیت بصری شهرت دارند و ممکن است جامعه محلی در مقابل ساخت آن‌ها مقاومت کنند. یکی از راه‌های کاهش نگرانی ساکنان، تغییر کاربری ساختمان‌های موجود، حفظ معاری بیرونی و در عین حال، مدرن‌سازی داخلی خانه است. پروژه هاروست کامنز یکی از این نمونه‌ها است. یک شهرک مقرون‌به‌صرفه در مرکز شهر شیکاگو که از یک هتل قدیمی به ساختمان مسکونی تغییر کاربری داده شد.
نمای زیبای هتل که در سال ۱۹۲۹ ساخته شده بود، ثابت ماند و نوسازی داخلی آن با طرح‌های پایدار و زیست‌محیطی انجام گرفت. همچنین یک مزرعه کشاورزی در مجاورت شهرک احداث شد تا میوه‌ها و سبزیجات تازه را برای ساکنان مجتمع فراهم کند. این ساختمان اکنون جزء بناهای زیبای شیکاگو است که ترکیبی از معماری تاریخی با فضای مدرن را نشان می‌دهد.
پروژه Dongziguan واقع در فویانگ، چین
مؤثرترین پروژه‌های مسکن اقتصادی نمونه‌هایی هستند که علاوه بر رفع نیازهای ساکنان، به فرهنگ و زندگی سنتی آن‌ها نیز احترام بگذارند. کشور چین در حال حاضر یکی از پرتقاضاترین مکان‌ها برای خانه است و در جهت تعدیل آن به ساخت خانه‌های مقرون‌به‌صرفه روی آورده است. دولت استانی هانگژوی چین که به دنبال ارائه گزینه‌های اقتصادی برای کاهش شکاف عمیق بین جوامع روستایی و شهری این کشور بود، به این شکل از ساکنان محلی فویانگ حمایت کرد.
این پروژه با بودجه ۳ میلیون دلاری خود اقدام به ساخت ۵۰ واحد مسکونی جدید در روستای فویانگ کرد که مجموعه‌ای از امکانات مدرن با کیفیت بالا را جهت افزایش استانداردهای زندگی در این منطقه ارائه می‌داد. هر واحد مسکونی رو به یک حیاط بزرگ است که تماس ساکنین با اجتماع را برای حفظ سنت و تقویت روابط اجتماعی تقویت می‌کند.
پروژه PATH METRO VILLAS واقع در لس آنجلس، کالیفرنیا
شهردار ایالت کالیفرنیا در جهت ارائه خدمات حمایتی به جانبازان، سالمندان و بی‌خانمان‌ها در بخشی از حومه شهر لس آنجلس به نام Rampart این پروژه‌های مسکن اقتصادی را احداث کرد. این ساختمان‌ها متعلق به یک شرکت قدیمی بودند که در دو فاز تبدیل به ۱۸۶ استودیو و واحد یک خوابه شدند. پیمانکار این پروژه PATH Ventures بود که منطقه را از کاربری صنعتی به مسکونی تغییر داد.
آینده پروژه‌های مسکن اقتصادی در جهان به کجا می‌رسد؟
پیش‌بینی روند رشد این دسته از خانه‌ها دشوار است. با این حال، به نظر می‌رسد که چند عامل طی سال‌های آینده بر این پروژه‌های تأثیر بگذارند.
اجاره خانه به جای خرید:
بسیاری از مردم در کشورهای مختلف دیگر به فکر خرید خانه نیستند، درعوض به علت قوانین پایدار مسکن، خانه‌ها را مادام‌العمر اجاره می‌کنند. این سبک از زندگی به‌ویژه در ایالات متحده رواج زیادی دارد. مردم عمدتاً به دلیل بالا بودن هزینه‌های خرید خانه، ترجیح می‌دهند که آن را اجاره کنند. این دیدگاه با تغییر شرایط اقتصادی به دیگر کشورها نیز ترویج یافته و در سال‌های آینده به ایران هم خواهد رسید.
مهاجرت از شهرها:
کرونا باعث مهاجرت خیلی از افراد از شهر به حومه و روستاها شد. با تغییر سبک کاری مردم از حضوری به دورکاری، دیگر می‌توانستند برای زندگی به هر جایی که تمایل داشتند بروند. این روند پس از کرونا هم ادامه پیدا کرد و فشار تقاضای بالا را از روی شهرها برداشت که کمی بهای اجاره‌ها را کاهش داد. این سبک کار و زندگی در بسیاری از مناطق دنیا رواج یافته و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست.
سرمایه‌گذاری روی زیرساخت‌ها:
دولت آمریکا طی سال‌های اخیر، بودجه‌های میلیون دلاری برای پروژه‌های مسکن اقتصادی در نظر گرفته است. از جمله این طرح‌ها، در نظر گرفتن پیش‌پرداخت برای خانه و پرداخت قسط آن طی سال‌های آینده است. این گزینه نه تنها بار مالی خرید خانه را برای مردم کاهش می‌دهد، بلکه همه اقشار جامعه می‌توانند از آن بهره ببرند و اختلاف طبقاتی را هم پایین می‌آورد.
آیا پروژه‌های مسکن اقتصادی در ایران جواب می‌دهند؟
ایران در این زمینه هنوز در ابتدای مسیر است و تدابیر زیادی باید انجام دهد تا بتواند همه اقشار جامعه را خانه‌دار کند. با توجه به کاهش محبوبیت مسکن‌های اقتصادی که بخش دولتی در سال‌های اخیر برای دهک‌های پایین در نظر گرفته بود، مردم همچنان مجبور به اجاره‌نشینی هستند. از طرفی، تورم بالا و افزایش قیمت‌های اجاره بها فشار زیادی روی افراد می‌آورد. با این حال، تغییرات زیادی در آینده این پروژه‌ها رخ خواهد داد که در آینده نه چندان دور شاهد آن خواهیم بود چرا که این طرح مسکن اقتصادی در مرحله‌ی ابتدایی اجرائی می‌باشد.
ثبت‌نام مرحله‌ی دوم طرح اقتصادی مسکن آغاز شده است و علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در این طرح می‌توانند از طریق اتحادیه تعاونی‌های عمرانی تهران اقدام نمایند.
